Kansen voor energieregio Twente

Zonnepanelen, waterpompen, windmolens: ze komen dagelijks voorbij in de media. Nederland heeft er nog een flinke kluif aan om de klimaatdoelstellingen voor 2030 (bijna de helft minder broeikasgassen ten opzichte van 1999) te halen. De omslag vraagt grote investeringen van pandeigenaren en samenleving. Investeringen waarvan Twente als maakregio bovengemiddeld kan profiteren. 

Neem waterstof, dat door steeds meer mensen wordt gezien als brandstof van de toekomst. De nieuwkomer speelt in Nederland nog geen rol van betekenis, maar ten oosten van Enschede zijn ze al een stap verder. De Duitse overheid gaat de komende tijd 400 tankstations voor waterstof aanleggen langs de snelwegen. De verwachting is dat autofabrikanten als Volkswagen en Mercedes met nieuwe modellen daarop inspelen. 

Nederland telt nu slechts een handvol plekken waar je waterstof kunt tanken, omdat geen reguliere auto nog op deze brandstof rijdt. Maar verschillende partijen in Twente willen daarin verandering brengen. Aan de Universiteit Twente en Hogeschool Saxion bijvoorbeeld werken ze al jaren aan een zo energiezuinig mogelijke waterstofauto. Het Greenteam, het multidisciplinaire studententeam, won hiermee in 2019 zelfs de prestigieuze Shell Eco Marathon in Londen.

In Hengelo heeft ondernemer Kees Koolen concrete plannen voor The Green Box, een campus van vijftien bedrijven op het gebied van schone energie op het voormalige terrein van Eaton. Met deze en andere initiatieven, zoals de Green Energy Garden, lijkt Twente serieus op weg om een (inter)nationale hotspot voor energietransitie te worden. Jos Keurentjes gelooft in de kansen van energieregio Twente. Hij geeft sinds 2019 leiding aan het Centre for Energy Innovation van de Universiteit Twente. Volgens Keurentjes ligt er al een goede basis. ‘We hebben de afgelopen anderhalf jaar geïnventariseerd hoeveel onderzoekers aan de UT bezig zijn met energiegerelateerde thematiek. Dat zijn er maar liefst 600 tot 800 door de hele organisatie heen. Maar veel van deze wetenschappers wisten in het verleden slechts beperkt waarmee hun collega’s bezig waren, laat staan dat de buitenwereld daar weet van heeft. Er is dus een enorm potentieel aan kennis waarvan Twente als regio veel meer kan profiteren. De UT heeft bijvoorbeeld technologie in huis die de elektrolyzers van VDL efficiënter en goedkoper kunnen maken. Met hen zijn we nu daarover in gesprek. De impact hiervan gaat veel verder dan de regio Twente; we zijn daar nu ook nationaal en zelfs internationaal flink over op de trom aan het slaan.’

Ondernemer Gerard Schröder wil de waterstofrevolutie ontketenen vanuit Almelo. Hij is de grote animator van de Waterstof Hub Twente, een samenwerkingsverband van tientallen partijen. Het moet op termijn leiden tot een groot energiecentrum op de voormalige locatie van Sensata. 

In de H2-hub wordt waterstof opgewekt door middel van elektrolyse. Twee grote partijen (Demcon in Enschede en VDL Energy Systems in Hengelo) hebben onlangs aangekondigd dat ze samen dergelijke elektrolysers in Almelo willen gaan bouwen. Een elektrolyser splitst water in zuurstof en waterstof. De elektriciteit voor dat proces wordt opgewekt door zonnepanelen. De samenwerking betekent een omslag voor VDL, dat nu nog voornamelijk gasturbines en compressoren bouwt. Binnen twee jaar moet er een prototype zijn van een nieuw systeem. De capaciteit van zo’n elektrolyser staat gelijk aan die van een gemiddelde windmolen in Nederland. Het voordeel van waterstof is dat voor het transport gebruikt gemaakt kan worden van het bestaande netwerk met aardgasleidingen. Wel heb je voor je voertuig een speciale tank en een brandstofcel nodig. De verwachting is dat waterstof goedkoper dan benzine kan worden als de productie slimmer en efficiënter gebeurt, bijvoorbeeld met geavanceerde elektrolysesystemen van Demcon en VDL.

Het centrum wil de aanwezige kennis over energie inzetten op verschillende fronten. Scholing is een belangrijke pijler, omdat vakmensen over het algemeen traditioneel zijn opgeleid en beperkt op de hoogte zijn van nieuwe ontwikkelingen zoals het aanleggen van een warmtepomp. Daar ligt dus nog een flinke opgave, aldus Keurentjes. ‘In heel Nederland zijn de komende jaren honderdduizenden mensen nodig om de energietransitie in de praktijk mogelijk te maken. Vertaal je dat naar Twente, een regio die relatief sterk vertegenwoordigd is in de bouwen installatiebranche, dan praat je over enkele tienduizenden. Dat zijn dus mensen die opgeleid, omgeschoold of bijgeschoold moeten worden.’ 

Het centrum wil de kennis van de UT beter zichtbaar en toegankelijk maken voor de buitenwereld. Het wil fungeren als een loket dat wetenschappers, bedrijven en overheden met elkaar verbindt. ‘Er gebeurt aan de universiteit veel moois dat nu nog onvoldoende impact heeft’, denkt Keurentjes. ‘Die impact kunnen we vergroten door partijen aan elkaar te koppelen. Een goed voorbeeld is VDL Energy Systems, dat in Almelo een ‘green energy garden’ aan het creëren is, een soort speeltuin op het gebied van groene energie. Ze missen de kennis over ‘digital twin’, het virtueel nabootsen van de werkelijkheid. Die is nodig om beter voorbereid te zijn op de te verwachten productie van zonne- of windenergie. Op een vergelijkbare manier kunnen we de provincie helpen bij de vraag of het bestaande elektricteitsgrid wel een extra wind- of zonnepark aankan en van hoe je omgaat met de weerstand vanuit de bevolking

Het Centre for Energy Innovations zet in op vier missiegedreven onderzoeksprogramma’s: energieneutrale datacentra, digitalisering, batterijtechnologie en negatieve-emissietechnologie. Die laatste onderzoekslijn richt zich op het onttrekken van CO2 die de afgelopen eeuw door menselijke activiteiten in de atmosfeer is terechtgekomen. Er zijn hiervoor momenteel grote onderzoeks- en investeringsfondsen beschikbaar, onder meer vanuit Microsoft. 

Keurentjes: ‘We kijken nu samen met een bedrijf uit Enschede naar het doorvertalen van een aantal academische uitvindingen van de UT, die je elders in de wereld zou kunnen toepassen. Het is business die uitstijgt boven het regionale. Het onderzoeksprogramma energieneutrale datacentra is al zo ver gevorderd dat we onlangs zijn benaderd door Facebook uit Silicon Valley. Ze zijn zo onder de indruk van de geïntegreerde aanpak in Twente, dat ze graag willen meedoen. Dat heeft ook impact op regionale partijen, want alleen al in Overijssel zitten minstens zeventien datacentra.

Keurentjes is ervan overtuigd dat Oost-Nederland een voortrekkersrol kan vervullen in de energietransitie. Maar dan moet er wel beter worden samengewerkt, vindt hij. ‘Ik zie veel parallelle initiatieven die leiden tot versnippering. Dat is zonde. Een ballenbak met te veel kleine projectjes is dodelijk. Daarmee krijg je niet de impact die je wilt genereren. Het zou goed wanneer er centraal een regionaal toekomstperspectief wordt geformuleerd. Waar willen we over tien jaar staan en wat hebben we nodig om daar te komen? Andere provincies hebben het voortouw genomen om een innovatie- en investeringsagenda op te stellen, die uiteindelijk ten goede komt aan de gehele economie in de regio. In Overijssel zie ik dat nog te weinig. Er is wel een Agenda van Twente, maar die staat vooral in het hier en nu. De provincie zou een langetermijnvisie op het gebied van energietransitie moeten vaststellen in samenspraak met het bedrijfsleven en de kennispartners. Daar willen wij als UT Centre for Energy Innovation graag aan meehelpen.’