De corona-tracking app als hulp-, maar niet als wondermiddel

Peter-Paul Verbeek is hoogleraar filosofie mens en techniek aan de Universiteit Twente. Hij laat tijdens de discussie rondom de corona-apps graag zijn stem horen. Technologie is immers nog nooit eerder op zo’n indringende manier gebruikt als wat er nu in het verschiet ligt. “Om iemands toegang tot de maatschappij af te laten hangen van een analyse die technologie maakt van jouw gedrag en dat van anderen gaat echt heel erg ver. Daar moeten we op een weldoordachte manier mee omgaan. Afhankelijk van het ontwerp van zo’n app kan er een situatie ontstaan waarin een soort discriminatie ontstaat op basis van bijvoorbeeld een ‘rood scherm’, terwijl er mogelijk geen eens sprake is van besmetting. Het is een subtiel verschil maar wel het verschil tussen een democratie en een totalitaire staat”, zegt Verbeek. Het is daarom ook erg belangrijk om de ethische kant, de gevolgen voor onze rechten, privacy en bewegingsvrijheid te blijven belichten. 

Feike Sijbesma, aangesteld als coronagezant van het kabinet, noemt vier voorwaarden waaraan een app moet voldoen voordat de Nederlandse staat het gebruik ervan overweegt. De eerste voorwaarde is vrijwillige deelname, niemand kan in Nederland tot deelname verplicht worden. De tweede is dat zo’n app moet passen binnen de kaders van de Nederlandse privacywetgeving. Ten derde moet de aard van zo’n app tijdelijk zijn, gegevens moeten na twee weken (incubatietijd) weer gewist worden zodra zij hun nut dus verliezen. Als laatst moet de app ‘hacker-proof’ zijn. “Dat klinkt mij als muziek in de oren”, zegt Verbeek. Echter wordt er naast deze basisvoorwaarden wel aan een aantal belangrijke aspecten voorbijgegaan, volgens de hoogleraar. Een van deze aspecten: van wie is de data? Blijft die van de burger, de overheid, of worden ze eigendom van een bedrijf die daar mogelijk commerciële belangen bij heeft? 

De laatste tijd wordt er veel gesproken over de overgang naar een ‘nieuw normaal’. Het ‘oude normaal’ keert naar verwachting niet terug, voordat er een vaccin of groepsimmuniteit is. Wat betreft Verbeek mogen we het gebruik van deze app echter nooit als normaal gaan beschouwen. We moeten ons ervoor behoeden dat we eraan wennen dat de overheid ons gaan en staan via technologie kan controleren en beheersen. Het feit dat wij onder deze zeer buitengewone omstandigheden toch zo'n app implementeren, is alleen te rechtvaardigen vanuit het belangrijke doel om de IC’s niet te laten overstromen. “We moeten echter niet te snel schreeuwen dat het doel de middelen heiligt”, zegt Verbeek. “Ik denk ook dat we de staat kunnen vertrouwen en dat het een heel belangrijk doel is dat we hiermee kunnen dienen, maar tegelijkertijd is het heel belangrijk om die vrije samenleving waar het ons allemaal om gaat te behouden. We moeten niet gaandeweg aan de wortels van onze rechtstaat gaan zagen.”

Ook waarschuwt Verbeek voor de neveneffecten die kunnen ontstaan door het gebruik van deze technologie. Er kan een gevoel van schijnveiligheid ontstaan, doordat er te veel van de app als redmiddel wordt verwacht. “Het gaat er ook om dat we niet denken dat dit een wondermiddel is. Dit gaat ons niet beschermen, dit is geen vaccin. Het virus gaat door. Het doel van zo’n app is om de verspreiding te vertragen zodat de intensive cares niet overbelast raken.” We moeten dus niet al ons vertrouwen in een app leggen, maar vooral kritisch blijven. “Als je geen melding van de app krijgt betekent het niet per se dat alles wel oké is. Je moet alert blijven op je eigen symptomen en niet onnodig de straat op gaan.” 

Wat is dan een verantwoorde manier om deze apps te gaan gebruiken? Verbeek pleit voor een ‘intelligente app’, die in de kerngedachte in lijn ligt met onze intelligente lockdown. Eigen verantwoordelijkheid moet centraal staan. Deelname aan de app is volledig vrijwillig. Het moet geen middel zijn om de toegang tot de maatschappij te beheersen, maar een middel waarmee mensen in staat worden gesteld hun eigen verantwoordelijkheid te nemen. Mocht je een melding krijgen dat je mogelijk besmet bent, is het aan de persoon zelf om daar de juiste conclusies uit te trekken. Denk aan het monitoren van de eigen symptomen of overgaan tot preventieve zelf-quarantaine. Om mensen op een adequate manier in staat te stellen deze verantwoordelijkheid te nemen, is het belangrijk dat er aan het uitrollen van zo’n app een extensieve voorlichtingscampagne wordt gekoppeld. Men kan immers alleen met iets instemmen, als ze precies weten waarvoor. Daarnaast blijft het dus belangrijk om zelf kritisch met de informatie die zo’n app verschaft om te kunnen gaan. “Dat zou passen binnen onze rechtstaat. Niet de staat die surveilleert, controleert en autoritair stuurt, maar een staat die ons in staat stelt om zelf verantwoordelijkheid te nemen.”