Steden en dorpen moeten klimaatbestendiger worden

Van Aalst bekleedt de Prinses Margriet-leerstoel, die is ingesteld door Universiteit Twente en het Nederlandse Rode Kruis, met als missie ‘het vergroten van de weerbaarheid tegen natuurrampen en klimaatverandering’. De leerstoel moet een sterkere koppeling tot stand te brengen tussen wetenschap, beleid en praktijk, met extra aandacht voor de mensen die het hardst geraakt worden door de stijgende risico’s. 

Hij is naast zijn werk aan Universiteit Twente directeur van het Rode Kruis Klimaatcentrum. Het zijn ook in Nederland de ouderen en chronisch zieken die het hardst getroffen worden door hittegolven. ‘Een hittegolf in Europa is voor die groepen een dodelijke ramp, vorig jaar stierven duizenden mensen aan de gevolgen van hitte. Sommige van die sterfgevallen worden onder een andere oorzaak weggeschreven, maar als je sterftecijfers en temperatuurcurves naast elkaar legt, zie je duidelijk veel meer sterfgevallen dan normaal tijdens hittegolven’, zegt hij. 

En een hete zomer afdoen als een incident zou wetenschappelijk gezien lariekoek zijn, weet Van Aalst: ‘De kans op hittegolven in Nederland is door de klimaatverandering aantoonbaar met een factor 10 toegenomen. Net als bij de discussie over corona wordt er nog wel eens laatdunkend gezegd: het treft alleen de zwakkeren. Maar als het net je oma is die aan de hitte bezwijkt, kijk je er toch heel anders naar. En bovendien klopt het niet. Ook jonge sporters worden door de hitte bevangen.’

Bij gemeentelijke overheden dringt inmiddels wel de noodzaak door dat steden en dorpen klimaatbestendiger moeten worden. Het planten van bomen is daarvoor een mooi middel. De wetenschapper: ‘Meer groen in de stad vangt CO2 af, het geeft schaduw en verkoeling en meer groen betekent ook dat bij hevige regenval niet al het water richting riool stroomt, met alle ellende van dien. Bovendien wordt een groene stad als veel leefbaarder ervaren.’ 

Onderzoek in Den Haag bracht in kaart in welke wijken het nu het heetst wordt. ‘Dat bleek de Schilderswijk te zijn, waar weinig openbaar groen is. Voeg je daarbij dat hier kwetsbare groepen wonen met veel gezondheidsproblemen en dat sommige ouderen door taalbarrières lastig worden bereikt met communicatie vanuit de overheid, en je snapt dat juist daar op korte termijn wat moet gebeuren’, zegt Van Aalst. 

Bomen moeten groeien en dat kost tijd. Maar dat betekent niet dat er nu niets te doen valt om de zwakkeren te beschermen, vindt hij. ‘Er wordt vaak wat lacherig gedaan over ons Nationaal Hitteplan, maar sinds dat in 2006 is geïntroduceerd is het aantal sterfgevallen door hitte wel teruggedrongen. Niet iedereen kan goed voor zichzelf zorgen. Een gemeente zou kunnen investeren in sociale netwerken en contacten in de buurt, zodat mensen even bij hun oude buurvrouw langsgaan om de zonwering te laten zakken en te zorgen dat ze voldoende drinkt.’

Het probleem is volgens de hoogleraar dat klimaatverandering lang uitsluitend als een milieuprobleem is afgedaan. ‘De overstromingen en bosbranden leken altijd ver weg, zowel in de tijd als in afstand. Verreweg de meeste klimaatmaatregelen in ons land zijn gericht op de lange termijn. Denk aan de dijkversterking in Nederland in verband met de verwachte zeespiegelstijging en de plannen voor windenergie en zonneparken om CO2 terug te dringen. Daar zijn tal van plannen voor en daar mag best een schepje bovenop. Maar dat we onze leefomgeving ook moeten aanpassen aan de gevolgen van die klimaatverandering, dat bewustzijn kan nog beter. Pas als de riolering overloopt, gaan gemeenten maatregelen nemen. Maar je zou in je ruimtelijke ordening al rekening moeten houden met zulke stortbuien. Meer groen in een straat helpt tegen de hitte en zorgt ook dat water goed weg kan. En het is ook nog eens veel goedkoper om een buurt te vergroenen dan om hele straten open te breken voor een groter riool.’

Vanuit ITC ligt, in het kader van de Nationale Wetenschapsagenda, een voorstel klaar om in een aantal steden te kijken naar de gevolgen van hete zomers en zware regenval. Enschede is één van de steden op de lijst die in dat onderzoek onder de loep worden genomen. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten ondersteunt gemeenten via het Klimaatverbond ook met klimaat-adaptie. ‘Het bewustzijn groeit gelukkig dat er iets moet gebeuren. En niet alleen op lange termijn’, zegt Van Aalst.